კონსპექტი – ჩვენების მიცემის ვალდებულებისაგან გათავისუფლება

ზემოთ განხილული პირის უფლება, არ მიიღოს სისხლის სამართლის პროცესში მოწმის სტატუსით მონაწილეობა, უნდა განვასხვავოთ მოწმის უფლებისაგან, უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ტერმინოლოგიურად შეიძლება მათ შორის განსხვავება უმნიშვნელოა, თუმცა პროცესუალურად ისინი აბსოლუტურად განსხვავებული შინაარსის მატარებლები არიან. თუ პირველ შემთხვევაში პირი საერთოდ თავისუფლდება მოწმის ვალდებულებისაგან, მეორე შემთხვევაში პირი ვერ იტყვის უარს პროცესში მოწმის სტატუსით მონაწილეობაზე, იგი დაიკითხება სასამართლოში მხარეთა მიერ, მაგრამ, უფლებამოსილია არ მისცეს ისეთი ჩვენება, რომელიც დანაშაულის ჩადენაში ამხელს მას ან მის ახლო ნათესავს . აღსანისნავია, რომ აღნიშნული უფლება არ ათავისუფლებს მოწმეს ისეთი ჩვენების მიცემის ვალდებულებისაგან, რომელიც მას ან მის ახლო ნათესავს ადმინისტრაციულ გადაცდომაში და სხვა სამართალდარღვევებში ამხელდა.

სსსკ-ის 49-ე მუხლის პირველი ნაწილის ,,დ” ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დებულების მიზანია, დაიცვას მხოლოდ მოწმე და მისი ახლო ნათესავი (და არა ბრალდებული, რომელიც არ წარმოადგენს მოწმის ახლო ნათესავს) დანაშაულში მამხილებელი ჩვენების მიცემით გამოწვეული სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების საფრთხისაგან. აღნიშნული უფლება ისე არ უნდა იქნეს გაგებული, რომ მოწმეს შეუძლია დაკითხვის დროს იყოს მდუმარედ მხარეების მიერ დანაშაულში მისი ან მისი ახლო ნათესავის (შესაძლო) მამხილებელი შეკითხვის დასმისას. ასეთ შემთხვევაში მოწმემ უნდა განმარტოს თუ რატომ იკავებს თავს შეკითხვაზე პასუხის გაცემისაგან. აღნიშნული უფლებით სარგებლობა არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მოწმის ან მისი ახლო ნათესავის საზიანოდ. განსხვავებით ამისაგან, მტკიცებულებად შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ის ინფორმაცია, რომელიც მოწმემ დაკითხვის დროს მანამდე მიაწოდა სასამართლოს.
თუ მოწმე სისხლის სამართლის საქმის სასამართლოში არსებითი განხილვის ეტაპზე დაკითხვის დროს არ გასცემს პასუხს დანაშაულში მამხილებელ შეკითხვებს, შესაძლებელია ამ გარემოებების შესახებ მოწმედ დაიკითხოს ის გამომძიებელი ან პოლიციელი, რომლებსაც მოწმემ გამოძიების ეტაპზე გამოკითხვის დროს მიაწოდა მისთვის საზიანო ინფორმაცია. მსგავსად ამისა, თუ მოწმე უარს ამბობს ჩვენების მიცემაზე, შესაძლებელია სასამართლოში გამოქვეყნდეს მის მიერ მაგისტრატ მოსამართლესთან მიცემული ჩვენება.
მოწმე ჩვენების მიცემის ვალდებულებისაგან არ გათავისუფლდება, თუ მის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების საფრთხე არ ან აღარ არსებობს. მაგალითად, როდესაც მოწმის მხარეს მართლწინააღმდებობის გამომრიცხველი გარემოება აშკარად არსებობს, რაც მისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებას გამორიცხავს. ან მის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის წარმოება საბოლოოდ შეწყდა, რაც ხელმეორედ მისი სისხლის სამართლის პასიხისგებაში მიცემის შესაძლებლობას გამორიცხავს და ა.შ. მსგავს შემთხვევებში მოწმემ უნდა უპასუხუს ნებისმიერ შეკითხვას, მათ შორის დანაშაულში მის მამხილებელ შეკითხვებსაც (თუმცა ამ ქმედების გამო, როგორც აღინიშნა, მას არ დაეკისრება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა)

კონსპექტი – პირის ბრალდებულად ცნობა

როგორც უკვე აღინიშნა, პირი ითვლება ბრალდებულად დაკავების ან თუ იგი არ დაუკავებიათ, ბრალდებულად ცნობის მომენტიდან. მიუხედავად იმისა, რომ დაკავებულ პირს კანონმდებელი ბრალდებულის უფლებებს ანიჭებს, ნებიემიერ შემთხვევაში სავალდებულოა დამატებით მისი ბრალდებულის სტატუსის პროცესუალური გაფორმება, რაც ,,ბრალდებულად ცნობის~ გზით უნდა მოხდეს. თუ დაკავებული პირი 48 საათის განმავლობაში შესაბამისი პროცედურების დაცვით ბრალდებულად არ იქნა ცნობილი, იგი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს .

სსსკ-ის 169-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, პირის ბრალდებულად ცნობის საფუძველია გამოძიების სტადიაზე შეკრებილ იმ მტკიცებულებათა ერთობლიობა, რომლებიც საკმარისია დასაბუთებული ვარაუდისათვის, რომ ამ პირმა დანაშაული ჩაიდინა. პირის ბრალდებულად ცნობა ხდება მისთვის ბრალის წაყენების გზით. თუ პროკურორი გადაწყვეტს პირის მიმართ სისხლის სამართლებრივი დევნის დაწყებას, მან უდნა მიიღოს დადგენილება პირის ბრალდების შესახებ და დადგენილების მიღებიდან 24 საათში მას თავად ან გამომძიებლის მეშვეობით უნდა წაუყენოს ბრალი. ბრალი, როგორც წესი წაეყენება უშუალოდ ბრალდებულს, რომელსაც გადაეცემა პროკურორის დადგენილება ბრალდების შესახებ თანდართული ბრალდებულის უფლებებისა და მოვალეობების ნუსხით. თუ ბრალდებული სარგებლობს ადვოკატის მომსახურებით, ამ უკანასკნელს უფლება აქვს დაესწროს ბრალის წაყენების პროცედურას . პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევები, როდესაც პირი დანაშაულის ჩადენის შემდეგ ემალება სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლებს და თავს არიდებს საგამოძიებო ორგანოში გამოცხადებას. იმისათვის, რომ მსგავს შემთხვევებში გამოძიების პროცესს და მართლმსაჯულების განხორციელებას ხელი არ შეეშალოს, კანონი ითვალისწინებს ბრალის წაყენებას ბრალდებულის ადვოკატის მეშვეობით.

კონსპექტი – სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილეები – პროკურატურა

მე-19 საუკუნის დასაწყისამდე სისხლის სამართლის პროცესს გააჩნდა ინკვიზიციური ფორმა და შესაბამისად, ერთ პიროვნებაში იყო თავმოყრილი როგორც მოსამართლის, ისე ბრალმდებლის ფუნქცია. საფრანგეთის რევოლუციის შემდეგ პირველად საფრანგეთში შემოღებულ იქნა სახელმწიფო ბრალმდებლის ინსტიტუტი, რის შედეგადაც სასამართლოს გვერდით გაჩნდა ორგანიზაციულად დამოუკიდებელი დაწესებულება ე.წ. პროკურატურა. ამიტომ, პროკურატურას ხშირად მოიხსენიებდნენ ,,რევოლუციის შვილის~ სახელით, რომლის ფუნქციაა ,,კანონის შესრულებაზე ზრუნვა~ . ბრალდების და მართლმსაჯულების ორგანოების ცალცალკე ჩამოყალიბების იდეა საფრანგეთიდან მალევე გავრცელდა დასავლეთ და აღმოსავლეთ ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებში და მათ შორის საქართველოშიც.

პროკურატურის სისტემა, ორგანიზაცია და საქმიანობის მიმართულებები განისაღვრება ,,პროკურატურის შესახებ~ 2008 წლის 21 ოქტომბრის კანონით, ხოლო პროკურატურის ფუნქცია და ამოცანები სისხლის სამართლის პროცესში რეგულირდება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ცელკეული ნორმებით.

2.1. პროკურატურის ფუნქცია სისხლის სამართლის პროცესში

სისხლის სამართლის პროცესში პროკურატურას გააჩნია სამი ძირითადი ფუნქცია, კერძოდ: იგი ახორციელებს სისხლისსამართლებრივ დევნას, გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობას და სასამართლოში მხარს უჭერს სახელმწიფო ბრალდებას. პროკურატურის თითოული ფუნქციის შესახებ ქვემოთ გვექნება საუბარი.

2.1.1. პროკურატურა როგორც სისხლისსამართლებრივი დევნის ორგანო

როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა, თანამედროვე დემოკრატიულ საზოგადოებაში დანაშაულებრივ ქმედებებზე რეაგირება და ეფექტიანი სისხლის სამართლის იუტიციის უზრუნველყოფა სახელმწიფოს ვალდებულებაა. პროკურატურა არის ერთადერთი ორგანო, რომელიც სახელმწიფოს სახელით ახორციელებს სისხლისსამართლებრივ დევნას. მხოლოდ პროკურატურას აქვს უფლება გამოძიების შედეგად შეკრებილი მტკიცებულებების საფუძველზე სცნოს პირი ბრალდებულად ან შეწყვიტოს სისხლისსამართლებრივი დევნა. აღნიშნული უფლებამოსილების განხორციელების დროს პროკურატურა ხელმძღვანელობს საჯარო ინტერესებით. თუ პროკურორი მიიჩნევს, რომ ჩადენილი ქმედებისთვის პირს უნდა დაედოს მსჯავრი, იგი ბრალდების საქმეს შემდგომი განხილვისათვის უგზავნის სასამართლოს. სხვა შემთხვევაში პროკურორი უფლებამოსილია უარი თქვას პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებაზე ან დაწყებული სისხლისსამართლებრივი დევნის გაგრძელებაზე.