მოწმეთა გამოძახება და დაკითხვა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით

მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის (დ) პუნქტით გათვალისწინებული მოწმეთა გამოძახებისა და დაკითხვის უფლება მიემართება როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლო განხილვას, ისე ზემდგომ ინსტანციებს. “მოწმეები” მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის მიხედვით მოიცავს აგრეთვე დაზარალებულებს, ექსპერტებსა და თანა-განსასჯელებს, რომლებიც როგორც ზეპირ ჩვენებას, ისე წერილობით დოკუმენტაციას აწვდიან განსასჯელთან მიმართებით (A.H. v. Finland (46602/99) § 41: დაზარალებულები. Bönisch v. Austria 1985 (8658/79): ექსპერტები. Lucà v. Italy 2001 (33354/96) § 41: თანა-განსასჯელნი. Papageorgiu v. Greece 2003 (59506/00) §§ 30-40: დოკუმენტები).

ფორმულირების მიუხედავად, მოწმეთა გამოძახებისა და დაკითხვის უფლება არ არის აბსოლუტური და თუ რამდენად სამართლიანია სასამართლო განხილვა, დამოკიდებულია მის მთლიან შეფასებაზე. მოწმეთა გამოძახების უფლებაზე შესაძლოა დაწესდეს ადეკვატური შეზღუდვა, რომელიც ორივე მხარის მიმართ თანაბრად იქნება გამოყენებული (Jorgic v. Germany 2007 (74613/01): ეროვნულმა სასამართლომ უარყო განმცხადებლის მოთხოვნა მოწმეთა გამოძახებაზე იმ საფუძვლით, რომ მათ ჩვენებებს მტკიცებულების კუთხით, მცირე ძალა გააჩნდათ. ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის (დ) ქვეპუნქტი “არ ითხოვს ბრალდებულის მხრიდან ყველა მოწმის დასწრებას და დაკითხვას. თუმცა, სასამართლოს კომპეტენციაში შედის იმის შეფასება, თუ რამდენად დაირღვა “მხარეთა სრული თანასწორობის პრინციპი” მტკიცებულებათა შეგროვებისა და შეფასების პროცესში” (§ 82).

უკანონოდ მოპოვებული მტკიცებულება ევროპული კონვენციის მიხედვით

კონვენციის მე-6 მუხლი, როგორც ასეთი, არ მოიცავს რაიმე წესს უკანონოდ მოპოვებულ მტკიცებულებათა დასაშვებობის შესახებ და აღნიშნული საკითხი ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად რეგულირდება. ამდენად, ევროპული სასამართლოს კომპეტენციაში როგორც წესი არ შედის ამა თუ იმ კონკრეტული მტკიცებულების – მაგალითად, ეროვნული კანონმდებლობის დარღვევის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულების დასაშვებობის საკითხის გადაწყვეტა.

ამგვარ შემთხვევაში შეკითხვა, რომელსაც უნდა გაეცეს პასუხი არის თუ რამდენად სამართლიანი იყო მთლიანი პროცესი, მტკიცებულებათა მოპოვების წესის ჩათვლით. აღნიშნული მოიცავს განსახილველი კანონდარღვევის შეფასებას და, სადაც კონვენცით გათვალისწინებული სხვა უფლების დარღვევას ეხება საქმე, დადგენილი დარღვევის ბუნებას. მთლიანი პროცესის სამართლიანობის დადგენისას აგრეთვე გასათვალისწინებელია, თუ რამდენად დაცული იყო დაცვის მხარის უფლებები აღნიშნული პროცესის მიმდინარეობისას. კერძოდ, შეფასებულ უნდა იქნას, თუ რამდენად მიეცა განმცხადებელს მტკიცებულების ნამდვილობის შეფასებისა და მისი გამოყენების გაპროტესტების შესაძლებლობა. დამატებით, მხედველობაში უნდა იქნას მირებული როგორც მტკიცებულების ხარისხი, ისე ის გარემოებანი, რაც თან ახლდა მის მოპოვებას და თუ რამდენად შეიძლება რომ აღნიშნულმა ეჭვი გამოიწვიოს მის სისწორესა თუ სარწმუნოობასთან მიმართებით.

მხარეთა თანასწორუფლებიანობა და შეჯიბრებითი პროცესი ევროპული კონვენციის მხიედვით

სამართლიანი სასამართლო განხილვის არსებით ასპექტს წარმოადგენს მხარეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპი, რაც გულისხმობს საქმის წარმოდგენის თანაბარ შესაძლებლობას ორივე მხარისათვის, მტკიცებულებათა ჩათვლით. მაგალითად, მხოლოდ ერთი მხარის შესაძლებლობა, დაესწროს სასამართლოს სხდომას დაარღვევდა თანასწორუფლებიანობის პრინციპს (იხილეთ 45-ე სქოლიო). მხარეთა თანასწორუფლებიანობა არ გულისხმობს მტკიცებულებათა წარმოდგენის უფლების შეუზღუდავობას; აღნიშნული ითვალისწინებს, რომ შეზღუდვა არ უნდა მიემართებოდეს მხოლოდ ერთ მხარეს. მხარეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპის ერთ-ერთი ელემენტია მოწმეთა გამოძახების უფლება (იხილეთ, ქვემოთ, “მოწმეთა გამოძახება და დაკითხვა”)

მხარეთა თანასწორუფლებიანობა მჭიდრო კავშირშია მხარეთა შეჯიბრებითობის პრინციპთან, რომელიც მოითხოვს, რომ მოსმენილ იქნას ორივე მხარის არგუმენტაცია და ორივე მხარეს ჰქონდეს შესაძლებლობა შესაბამისი კომენტარი გააკეთოს მეორე მხარის მიერ წამოყენებულ არგუმენტებსა და მტკიცებულებაზე იმის მიუხედავად, სასამართლო სხდომა ზეპირი ფორმით წარიმართება თუ წერილობით (იხ. მაგალითად Alekseyenko v. Russia 2009 (74266/01) § 61. Balut v. Austria 1996 (59/1994/506/588) §§ 44-49: პროკურორმა განსასჯელის მიერ წარდგენილ საჩივარზე უარის თქმის რეკომენდაცია წერილობითი სახით განახორციელა, რომელიც არ მიუღია განსასჯელს/ადვოკატს. განსასჯელის ადვოკატს უნდა მიეღო აღნიშნული კომენტარი, რათა განეხილა სავარაიდო შენიშვნები.

მტკიცებულებათა ხელმისაწვდომობა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით

სასამართლო პროცესში მხარეთა შეჯიბრებითობა და თანასწორუფლებიანობა თავის თავში გულისხმობს მტკიცებულებათა ხელმისაწვდომობას. მე-6 მუხლი პირდაპირ არ ითხოვს მტკიცებულებათა ხელმისაწვდომობას, თუმცა პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, ბრალდებას აკისრია დაცვის მხარისათვის შესაბამის მტკიცებულებათა გამჟღავნების ვალდებულება იმის მიუხედავად, აპირებს თუ არა ბრალდება აღნიშნული მასალის მტკიცებულებად გამოყენებას (Edwards v. UK 1992 (13071/87): განმცხადებელს მსჯავრი დაედო ძარცვისათვის ძირითადად პოლიციის ოფიცერის განცხადების საფუძველზე, მაგრამ დაცვას არ გაანდეს ის ინფორმაცია, რომელსაც შეეძლო შეესუსტებინა აღნიშნული განცხადებები. ეს წარმოადგენდა მე-6 მუხლის 1 პუნქტის დარღვევას: “სასამართლო მიიჩნევს, რომ მე-6 მუხლის 1 პუნქტის თანახმად სამართლიანობის მოთხოვნაა (…), რომ საგამოძიებო ორგანოებმა დაცვის მხარეს უნდა გაუმხილონ მისი სასარგებლო და საწინააღმდეგო ყველა მნიშვნელოვანი მტკიცებულება და ამ წესის დარღვევამ აღნიშნულ საქმეში გამოიწვია დეფექტი სასამართლო პროცესებში” (§ 36). თუმცა როდესაც ხელისუფლების ორგანოებმა აღმოაჩინეს ამგვარი დეფექტი, საქმე გადაცემული იყო სააპელაციო სასამართლოს, რომელმაც ყურადღებით განიხილა ახალი ინფორმაცია. სასამართლომ დაადგინა, რომ დეფექტი გამოსწორებულ იქნა სააპელაციო სასამართლოს მიერ.). თუ განსასჯელი არ სარგებლობს იურიდიული დახმარებით, მას პირადად აქვს უფლება მტკიცებულებათა ხელმისაწვდომობაზე (Foucher v. France 1997 (10/1996/629/812) ეხებოდა საჯარო მოხელეების წინააღმდეგ მიმართულ მსუბუქ შეურაცხყოფას. განსასჯელს არ ჰყავდა დამცველი და მას უარი ეთქვა საქმის მასალების გაცნობაზე. სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ უარით დაირღვა მე-6 მუხლის 1 და მე-3 პუნქტები: “განმცხადებლისათვის მნიშვნელოვანი იყო მისთვის ხელმისაწვდომი ყოფილიყო საქმის მასალები და დოკუმენტების ასლები, რათა შეძლებოდა მასთან დაკავშირებული ოფიციალური მოხსენების გასაჩივრება (…). ვინაიდან მას ხელი არ მიუწვდებოდა აღნიშნულ დოკუმენტებზე, განმცხადებელმა ვერ შეძლო სათანადო დაცვის მომზადება და მასთან მიმართებით დაირღვა მხარეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპი” (§ 36).

უდანაშაულობის პრეზუმფცია ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის კონვენციის მიხედვით

მე-6 მუხლის მე-2 პარაგრაფში გათვალისწინებული უდანაშაულობის პრეზუმფცია წარმოადგენს ფუნდამენტურ უფლებას და მიემართება პირს იმ მომენტიდან, როდესაც მას “ბრალი წაეყენა” (იხილეთ 50-ე სქოლიო), მანამ სანამ მის მიმართ სასამართლოს მიერ არ იქნება გამოტანილი გამამტყუნებელი განაჩენი. მე-6 მუხლის მე-2 პარაგრაფი არ გამოიყენება მას შემდეგ რაც ბრალის შესახებ გადაწყვეტილება არის საბოლოო, მაგალითად, სასჯელთან მიმართებით სააპელაციო ეტაპზე ან გადასინჯვის მოთხოვნასთან დაკავშირებით საქმის განხილვისას. უდანაშაულობის პრეზუმფცია აგრძელებს მოქმედებას იმ შემთხვევაში, თუ განსასჯელი უდანაშაულოდ იქნა მიჩნეული ან პირს მოეხსნა ბრალდება.

უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს გააჩნია რამდენიმე ასპექტი. მთავარი ელემენტი შეეხება მტკიცების ტვირთს: მტკიცების ტვირთი აკისრია პროკურორს; განსასჯელს არ აკისრია ვალდებულება ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. უფრო მეტიც, ნებისმიერი ეჭვი ბრალდებულის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს (Barbera v. Spain 1988 (10590/83 Plenary Court) § 77: “მე-2 პარაგრაფი (მუხლი 6.2) მოიცავს უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს. იგი მოითხოვს, ინტერ ალია, რომ სასამართლოს წევრები მათ უმოვალეობათა შესრულებას არ შეუდგნენ იმ წინასწარ ჩამოყალიბებული აზრით, რომ განსასჯელს ჩადენილი აქვს ბრალად წაყენებული დანაშაული; მტკიცების ტვირთი აწევს ბრალდების მხარეს და ნებისმიერი სახის ეჭვი უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ. მოცემულიდან აგრეთვე გამომდინარეობს ბრალდების მხარის ვალდებულება მოახდინოს ბრალდებულის სათანადო ინფორმირება მის წინააღმდეგ წარმოებული საქმის შესახებ იმისათვის, რომ მან სათანადოდ მოამზადოს და წარმოადგინოს თავისი დაცვა, და აგრეთვე ვალდებულება მოიპოვონ საკმარისი მტკიცებულება ბრალდებულის მსჯავრდებისათვის.” სასამართლომ მსგავსი დასკვნა გააკეთა საქმეში Telfner v. Austria 2001 (33501/96) § 15.).

საფუძვლიანი ეჭვი ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით

მე-5 მუხლის 1-ლი პარაგრაფის (ც) ქვეპუნქტის მიხედვით, წინასწარი პატიმრობის ძირითადი პირობაა “სამართალდარღვევის ჩადენის შესახებ საფუძვლიანი ეჭვი ან (…)”. (“ან”) ფორმულირება შეიძლება გულისხმობდეს, რომ ეს არის დაკავების ალტერნატიული და არა სავალდებულო პირობა. თუმცა პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, დანაშაულის ჩადენის შესახებ ეჭვი წინასწარი პატიმრობის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს.

“საფუძვლიანი ეჭვის” არსებობის დასამტკიცებლად ნაკლები მტკიცებულებაა საჭირო ვიდრე მსჯავრდების დასაბუთებისას, თუმცა მიუხედავად ამისა მისი არსებობა ობიექტურ ფაქტებს უნდა ეფუძნებოდეს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ საფუძვლიანი ეჭვი “ვარაუდობს იმ ფაქტების ან ინფორმაციის არსებობას, რომელიც დაარწმუნებდა ობიექტურ დამკვირვებელს, რომ ეჭვმიტანილ პირს შეეძლო დანაშაულის ჩადენა. ის, თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს “საფუძვლიანად”, დამოკიდებული საქმის ყველა გარემოებაზე” (Fox v. U.K, 1990 წელი, განაცხადი #12244/86,  §32. სასამართლომ აღნიშნა, რომ 7 წლის წინანდელი მსჯავრდება მსგავსი დანაშაულისათვის (IRA-სთან დაკავშირებული ტერორისტული აქტი) ვერ იქნებოდა საფუძვლიანი ეჭვის ჩამოყალიბებისათვის ერთადერთი საკმარი საფუძველი (§ 35).

“საფუძვლიანი ეჭვი” უნდა არსებობდეს დაკავების სრული პერიოდის განმავლობაში.

სამართალდარღვევის ჩადენის შემდეგ მიმალვის, სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის, მტკიცებულებათა მოპოვებაში ხელის შეშლისა და საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევის თავიდან აცილება.

“გონივრული ვადა” ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-5 მუხლის მიხედვით

მე-5 მუხლის მე-3 პარაგრაფის თანახმად, დაკავებულ პირს უფლება აქვს “სასამართლომ მისი საქმე გონივრულ ვადაში განხილოს, ან გაათავისუფლოს საქმის განხილვის პროცესში”. აღნიშნული ფორმულირებით თუ ვიმსჯელებთ, დაკავებულ პირს უფლება აქვს მისი საქმე გონივრულ ვადაში იქნას განხილული, ან ამგვარი გარანტიის გარეშე იქნას გათავისუფლებული. მაგრამ, პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, “სასამართლო განხილვა გონივრულ ვადაში ან გათავისუფლება საქმის განხილვის პროცესში” გულისხმობს, რომ დაკავების ხანგრძლივობა არ შეიძლება იყოს გონივრულ ვადაზე მეტი. და თუU გახანგრძლივებული პატიმრობა არაგონივრული იქნება, დაკავებული პირი უნდა გათავისუფლდეს (აღნიშნული განმარტების მიზეზს წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ მე-6 მუხლის 1-ლი პარაგრაფი ითვალისწინებს ყველას უფლებას საქმის სასამართლო პროცესზე გონივრულ ვადაში განხილვაზე და უსაფუძვლო პატიმრობა წინააღმდეგობაში არ მოვიდოდა უდანაშაულობის პრეზუმფციასთან. ამგვარი განმარტების სასამართლო პრეცედენტს ქმნის საქმე Wemhoff v. West-Germany, 1968, A 7. გათავისუფლების ვადასთან დაკავშირებით იხ. 21-ე სქოლიო.).

სასამართლოს არ განუსაზღვრავს დაკავების “გონივრული” თუ “არაგონივრული” ვადა, მაგრამ ჩამოაყალიბა მოთხოვნა, რომ ეროვნულმა სასამართლოებმა თავად უნდა მოახდინონ დაკავების თითოეული საქმის გადაწყვეტა საქმის “განსაკუთრებული თავისებურებებიდან გამომდინარე” და ხელისუფლების ეროვნულმა ორგანოებმა უნდა უზრუნველყონ დაკავებულთა წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმის გაჭიანურების გარეშე წარმოება (“განსაკუთრებული გულისხმიერებით”). სასამართლომ აღნიშნა:

“სასამართლო განმეორებით აღნიშნავს, რომ დაკავების ვადის გონივრულობა არ შეიძლება განხილულ იქნას აბსტრაქტულად. გონივრულია თუ არა დაკავებული პირის პატიმრობაში დატოვება განხილულ უნდა იქნას თითოეული საქმის განსაკუთრებული თავისებურებებიდან გამომდინარე. აღნიშნულ შემთხვევაში გახანგრძლივებული პატიმრობის გამართლება შესაძლებელია მხოლოდ საზოგადოებრივი ინტერესის ჭეშმარითი მოთხოვნებით, რომელიც, უდანაშაულობის პრეზუმფციის მიუხედავად, გადაწონის კონვენციის მე-5 მუხლით გარანტირებულ ინდივიდუალური თავისუფლების უფლებას (…).

გირაო ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით

მე-5 მუხლის მე-3 პარაგრაფის თანახმად “გათავისუფლება შეიძლება უზრუნველყოფილ იქნას სასამართლო პროცესზე გამოცხადების გარანტიებით”. როდესაც გირაო ან სხვა პრევენციული ზომა საკმარისია გამოცხადების უზრუნველსაყოფად, დაკავება ვეღარ ჩაითვლება “საფუძვლიან აუცილებლობად”. ბევრი ევროპული სახელმწიფო პატიმრობის ნაცვლად იყენებს პრევენციულ ზომებს, არა მხოლოდ პირის გამოცხადების უზრუნველსაყოფად, არამედ აგრეთვე დანაშაულის ხელახალი ჩადენის პრევენციის მიზნით. ამგვარ ზომებს მიეკუთვნება გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ზოგიერთი ადგილისა და ადამიანისაგან თავის შორს დაჭერის ბრძანების გაცემა.

ისეთ შემთხვევებში, როდესაც მიმალვის საფრთხე დაკავების ერთადერთი საფუძველია, დაკავებული პირი უნდა გათავისუფლდეს, თუ იგი წარმოადგენს სასამართლო პროცესზე გამოცხადების სათანადო გარანტიას (Wemhoff v. West-Germany, 1968 წელი,  A 7 (§ 15), Letellier v France, 1991 წელი, (12369/86) § 46, Makarov v Russia, 2009 წელი, (15217/07) §§ 138-139.). ზოგიერთ შემთხვევაში, გირაოთი გათავისუფლების შესაძლებლობაზე ზოგადი/საკანონმდებლო უარი წარმოადგენს მე-5 მუხლის მე-3 პარაგრაფის დარღვევას. (S.B.C. v. UK, 2001წელი, (39360/98) §§ 22-23: ეროვნული კანონმდებლობის თანახმად გირაოს გამოყენება, გამონაკლისის სახით, არ შეიძლებოდა მძიმე დანაშაულების შემთხვევებში. სასამართლომ დაადგინა, რომ სასამართლო კონტროლის ეს გამონაკლისი არღვევდა მე-5 მუხლის მე-3 პარაგრაფს.)

განაცხადების წარდგენა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში

სასამართლოს კომპეტენციაში შემავალი განაცხადები

სასამართლოს კომპეტენციაში არ შედის ყველა სახის საჩივარი. განაცხადი უნდა შეეხებოდეს კონვენციით განმტკიცებულ იმ უფლებას, რომლის დარღვევასაც ჩივის განმცხადებელი, მაგალითად, პროცესის დროს მოსამართლის მიერ გაკეთებული განცხადება, რომლითაც დაირღვა უდანაშაულობის პრეზუმფცია ან როდესაც სახეზეა წინასწარი პატიმრობის არაკეთილგონივრული ვადა. იმგვარი საჩივრების მაგალითებს, რომლებიც არ ეხება კონვენციით გათვალისწინებულ არცერთ უფლებას წარმოადგენენ განაცხადები, რომელთა მიხედვითაც გადაწყვეტილება არის “უსამართლო” ან მსჯავრდებული პირი “უდანაშაულოა”. განაცხადები უნდა ეხებოდეს სავარაუდო დარღვევებს და არა ზოგად საკითხებს, როგორიცაა ეროვნული კანონმდებლობის კონვენციასთან შეუსაბამობა.

ვის შეუძლია განაცხადის წარდგენა?
ყველა განსასჯელსა თუ მისჯილ პირს, ვინც კონვენციით გარანტირებული უფლების დარღვევას ჩივის, აქვს განაცხადის წარდგენის უფლება (კონვენციის 34-ე მუხლი). როგორც წესი, არ შეიძლება სხვისი სახელით განაცხადის შეტანა. შესაძლებელია განაცხადების წარდგენა ადვოკატთა მიერ მათი კლიენტების სახელით შეუძლიათ.

განაცხადის შეტანის წინაპირობები
35-ე მუხლის თანახმად, სასამართლოს მხოლოდ მას შემდეგ შეუძლია საქმის განსახილველად მიღება, რაც “ამოიწურება სამართლებრივი დაცვის ყველა შიდასახელმწიფოებრივი საშუალება”. ეს ნიშნავს, რომ მოთხოვნა იგივე საქმეზე დაყენებული უნდა ყოფილიყო ეროვნული სასამართლოების წინაშე, რასაც მოჰყვებოდა გასაჩივრება, თუ აღნიშნული საქმე დაექვემდებარებოდა გასაჩივრებას ქართული კანონმდებლობის თანახმად. სასამართლო განაცხადებს, რომლებიც არ ყოფილა ეროვნული სასამართლოს წინაშე წარდგენილი, მიიღებს გამონაკლის შემთხვევებში, მაგალითად, თუ სამართლებრივი დაცვის შიდასახელმწიფოებრივი საშეუალება არ იქნებოდა ეფექტიანი.

ადამიანის უფლებათა კონვენციის დარღვევის შედეგები

სახელმწიფოებს მე-13 მუხლის თანახმად აკისრიათ ვალდებულება, უზრუნველყონ “სამართლიანი დაცვის ეფექტიანი საშუალების” არსებობა, რაც გულისხმობს კონვენციის სავარაუდო დარღვევით წარმოშობილი სადავო მოთხოვნების განხილვასა და დარღვეული უფლების აღდგენისაკენ მიმართული შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილების მქონე ხელისუფლების ეროვნული ორგანოების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას სახელმწიფოთა მიერ. მე-5 და მე-6 მუხლებთან დაკავშირებით არსებულ საქმეთა უმრავლესობაში შთანთქმულია მე-13 მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულებანი მე-5 მუხლის მე-3 და მე-4 პარაგრაფებისა და მე-6 მუხლის მიხედვით სასამართლო გადაწყვეტილებათა მიმართ წაყენებული უფრო მკაცრი მოთხოვნებისა და მე-5 მუხლის მე-3, მე-4 და მე-5 პარაგრაფებით გათვალისწინებული სამართლებრივი დაცვის საშუალებად გათავისუფლებისა და კომპენსაციის მინიჭებიდან გამომდინარე.

დარღვევათა შედეგები დამოკიდებულია დარღვევის ხასიათსა და სერიოზულობაზე და აგრეთვე იმაზე, თუ როგორ არის აღნიშნული დარღვევის “გამოსწორება”. მე-5 მუხლის დარღვევა დაცვის ეფექტურ საშუალებად ითვალისწინებს გათავისუფლებასა და კომპენსაციას, თუმცა, აღნიშნული ვერ მოახდენს დარღვევის სრულ “გამოსწორებას”.Mმაშინ როდესაც მე-6 მუხლის ზოგიერთი დარღვევა ადვილად ექვემდებარება პროცესის შემდგომ სტადიაზე აღდგენას, აგრეთვე არსებობს ისეთი სახის დარღვევები, რომელთა სრული აღდგენა შეუძლებელია.