ახალი კონსტიტუციის მოკლე აღწერა

პარლამენტის მიერ 2010 წელს მიღებული საკონსტიტუციო ცვლილებების ძირითადი დებულებები. ცვლილებები სრულად შევა ძალაში 2013 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ პრეზიდენტის მეირ ფიცის მიღებისას.

პრემიერ–მინისტრი და მთავრობა

• მთავრობა ხდება აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო, რომელიც უზრუნველყოფს ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის განხორციელებას და ანგარიშვალდებულია პარლამენტის წინაშე;
• მთავრობის მეთაურია პრემიერ-მინისტრი, რომელიც თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს მთავრობის სხვა წევრებს, მათ შორის ძალოვან მინისტრებს – ეს დღეს მოქმედი კონსტიტუციით, პრეზიდენტის ექსკლუზიური უფლებაა. პრემიერ–მინისტრის გადადგომა ან უფლებამოსილების შეწყვეტა ავტომატურად იწვევს მთავრობის სხვა წევრთა უფლებამოსილების შეწყვეტას;
• მთავრობას უფლებამოსილება უწყდება ახლადარჩეული პარლამენტის უფლებამოსილების ცნობისთანავე (და არა ახალი პრეზიდენტის არჩევისას, როგორც ამას მოქმედი კონსტიტუცია ითვალისწინებს);
• ახლად არჩეულ პარლამენტში პირველ ადგილზე გასული პარტია წარადგენს პრემიერ–მინისტრობის კანდიდატურას, რომელსაც ფორმალურად პრეზიდენტი წამოაყენებს; პრემიერობის კანდიდატი თავად შეარჩევს მინისტრებს და სამთავრობო პროგრამასთან ერთად წარუდგენს პარლამენტს დასამტკიცებლად; პარლამენტის ნდობის მისაღებად საჭიროა პარლამენტის წევრთა სიითი შემადგენლობის უმრავლესობის მხარდაჭერა;
• თუ მთავრობას უფლებამოსილება სხვა მიზეზით (არა ახალი პარლამენტის არჩევის გამო) შეუწყდა, პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრობის იმ კანდიდატს წარადგენს დასამტკიცებლად, რომელსაც საპარლამენტო უმრავლესობა ან ასეთის არ არსებობის შემთხვევაში, წევრთა რაოდენობით ყველაზე დიდი  ფრაქცია შესთავაზებს;
• თუ პარლამენტი ორ მცდელობაზე ვერ დაამტკიცებს სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით მთავრობას, მაშინ პრეზიდენტი უკვე დეპუტატთა ორი მეხუთედის მიერ შეთავაზებულ კანდიდატურას წარადგენს დასამტკიცებლად და მხოლოდ მას შემდეგ დაითხოვს პარლამენტს და დანიშნავს რიგგარეშე არჩევნებს, თუ ვერც მესამე ცდაზე მოხერხდება მთავრობისთვის ნდობის გამოცხადება;

კონტრასიგნაციის საკითხის განმარტებისთვის

73/1 მუხლის თანახმად საქართველკოს პრეზიდენტის სამართლებრივი აქტები საჭიროებს პრემიერ-მინისტრის კონტრასიგნაციას, გარდა საომარი მდგომარეობის დროს გამოცემული აქტებისა.

73/1-ე მუხლის, 2პუნქტის მიხედვით, კონტრასიგნაციას არ საჭიროებს საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანება და ის სამართლებრივი აქტები, რომლებიც უკავშირდება პარლამენტის არჩევნების დანიშვნას და დათხოვნას, ახლად არჩეული პარლამენტის პირველი სხდომის მოწვევას; აგრეთვე პარლამენტის პირველი სხდომის მოწვევას.

კონტრასიგნაციას არ საჭიროებს 73-მუხლის “ვ” ქვეპუნქტით განსაზღვრული თანამდებობის პირების დანიშვნა, წარდგენა და გათავისუფლება. ასევე არ საჭიროებს პრემიერ-მინისტრობის კანდიდატის წამოყენებას და პრემიერ-მინისტრის დანიშვნას. ასევე მოქალაქეობის მინიჭებასა და მოქალაქეობის შეწყვეტას.

ეროვნული უშიშროების საბჭოს წევრების დანიშვნას, საქართველოს შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბის უფროსის, სხვამხედარმთავრების დანიშვნას და გადაყენებას, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეთა დანიშვნას, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა კანდიდატურების პარლამენტში წარდგენას,საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის გამოცხადებას და გაუქმებას და სხვა სამართლებრივი აქტებს არ საჭიროებს კონტრასიგნაცია

კონტრასიგნაცია გულისხმობს შემთხვევას, როდესაც პრეზიდენტის მიერ გამოცემულ ნორმატიულ აქტს პრემიერ–მინისტრმაც უნდა მოაწეროს ხელი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს აქტი ძალაში არ შევა. (იხ. სტატია კონტრასიგნაცია)

Marginalized Minorities in Development Programming – Tool Kit

Meaningful progress towards sustainable human development, inclusion and stability can be better achieved through measures that promote and protect human rights and ensure effective participation of minorities in such efforts. Discrimination and exclusion of national or ethnic, religious and linguistic minorities undermine efforts to achieve poverty reduction, the Millennium Development Goals (MDGs), democratic governance, environmental sustainability and conflict prevention. In contrast, effective participation of minorities enriches decisionmaking, and helps us plan, implement and monitor sustainable and effective solutions to development challenges.

“Marginalised Minorities in Development Programming: A UNDP Resource Guide and Toolkit”, a joint initiative between UNDP, the UN Independent Expert on Minority Issues and the Office of the UN High Commissioner for Human Rights, highlights the positive impact that the integration of minority issues can have on development programming processes. While recognizing that diverse development situations involve different challenges and require specific solutions, the document provides practical guidance by drawing on various standards and principles and by providing examples and entry points. The Guide is primarily intended for UNDP country office practitioners and those with policy advisory responsibilities, but it may also serve as a reference document for other UN agencies, multilateral organizations, government counterparts and institutions, and civil society organizations.

Download here: Marginalised Minorities in Development

ხელისუფლების თვითშეზღუდვა – კონსტიტუციონალიზმის შესავალი – ანდრაშ შაიო

წინამდებარე გამოცემა უთუოდ მიიქცევს იურისპრუდენციის და პოლიტოლოგიის საკითხებით დაინტერესებული ქართველი მკითხველის ყურადღებას. წიგნის თემაა კონსტიტუციონალიზმი. ეს ცნება თანამედროვე მეცნიერებაში აღიარებული განსაზღვრების შესაბამისად, გულისხმობს მრავალასპექტიან პოლიტიკურ-იურიდიულ მოვლენას, რომელიც მოიცავს, ერთი მხრივ, კონსტიტუციურ დოქტრინებს, იდეებს და თეორიებს და მეორე მხრივ, საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ მოძრაობას და სახელმწიფო-სამართლებრივ პრაქტიკას. კონსტიტუციონალიზმის არსს ავტორის კონცეფციის
მიხედვით, ხელისუფლების თვითშეზღუდვა შეადგენს. საჯარო სამართლის მეცნიერებაში ხელისუფლების თვითშეზღუდვის კატეგორიის შემოტანის დამსახურება გერმანელ მეცნიერს გეორგ ელინეკს ეკუთვნის. მისი საგნის და საზრისის აღმოჩენით სამართლის მეცნიერების ისტორიაში ბუნებითი სამართლის კლასიკური ეპოქა დასრულდა და საფუძველი დაედო საჯარო სამართლის თანამედროვე მეცნიერებას.

სრული ვერსია იხილეთ აქ: ხელისუფლების თვითშეზღუდვა – კონსტიტუციონალიზმის შესავალი – ანდრაშ შაიო

მოწმეთა გამოძახება და დაკითხვა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით

მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის (დ) პუნქტით გათვალისწინებული მოწმეთა გამოძახებისა და დაკითხვის უფლება მიემართება როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლო განხილვას, ისე ზემდგომ ინსტანციებს. “მოწმეები” მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის მიხედვით მოიცავს აგრეთვე დაზარალებულებს, ექსპერტებსა და თანა-განსასჯელებს, რომლებიც როგორც ზეპირ ჩვენებას, ისე წერილობით დოკუმენტაციას აწვდიან განსასჯელთან მიმართებით (A.H. v. Finland (46602/99) § 41: დაზარალებულები. Bönisch v. Austria 1985 (8658/79): ექსპერტები. Lucà v. Italy 2001 (33354/96) § 41: თანა-განსასჯელნი. Papageorgiu v. Greece 2003 (59506/00) §§ 30-40: დოკუმენტები).

ფორმულირების მიუხედავად, მოწმეთა გამოძახებისა და დაკითხვის უფლება არ არის აბსოლუტური და თუ რამდენად სამართლიანია სასამართლო განხილვა, დამოკიდებულია მის მთლიან შეფასებაზე. მოწმეთა გამოძახების უფლებაზე შესაძლოა დაწესდეს ადეკვატური შეზღუდვა, რომელიც ორივე მხარის მიმართ თანაბრად იქნება გამოყენებული (Jorgic v. Germany 2007 (74613/01): ეროვნულმა სასამართლომ უარყო განმცხადებლის მოთხოვნა მოწმეთა გამოძახებაზე იმ საფუძვლით, რომ მათ ჩვენებებს მტკიცებულების კუთხით, მცირე ძალა გააჩნდათ. ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის (დ) ქვეპუნქტი “არ ითხოვს ბრალდებულის მხრიდან ყველა მოწმის დასწრებას და დაკითხვას. თუმცა, სასამართლოს კომპეტენციაში შედის იმის შეფასება, თუ რამდენად დაირღვა “მხარეთა სრული თანასწორობის პრინციპი” მტკიცებულებათა შეგროვებისა და შეფასების პროცესში” (§ 82).

უკანონოდ მოპოვებული მტკიცებულება ევროპული კონვენციის მიხედვით

კონვენციის მე-6 მუხლი, როგორც ასეთი, არ მოიცავს რაიმე წესს უკანონოდ მოპოვებულ მტკიცებულებათა დასაშვებობის შესახებ და აღნიშნული საკითხი ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად რეგულირდება. ამდენად, ევროპული სასამართლოს კომპეტენციაში როგორც წესი არ შედის ამა თუ იმ კონკრეტული მტკიცებულების – მაგალითად, ეროვნული კანონმდებლობის დარღვევის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულების დასაშვებობის საკითხის გადაწყვეტა.

ამგვარ შემთხვევაში შეკითხვა, რომელსაც უნდა გაეცეს პასუხი არის თუ რამდენად სამართლიანი იყო მთლიანი პროცესი, მტკიცებულებათა მოპოვების წესის ჩათვლით. აღნიშნული მოიცავს განსახილველი კანონდარღვევის შეფასებას და, სადაც კონვენცით გათვალისწინებული სხვა უფლების დარღვევას ეხება საქმე, დადგენილი დარღვევის ბუნებას. მთლიანი პროცესის სამართლიანობის დადგენისას აგრეთვე გასათვალისწინებელია, თუ რამდენად დაცული იყო დაცვის მხარის უფლებები აღნიშნული პროცესის მიმდინარეობისას. კერძოდ, შეფასებულ უნდა იქნას, თუ რამდენად მიეცა განმცხადებელს მტკიცებულების ნამდვილობის შეფასებისა და მისი გამოყენების გაპროტესტების შესაძლებლობა. დამატებით, მხედველობაში უნდა იქნას მირებული როგორც მტკიცებულების ხარისხი, ისე ის გარემოებანი, რაც თან ახლდა მის მოპოვებას და თუ რამდენად შეიძლება რომ აღნიშნულმა ეჭვი გამოიწვიოს მის სისწორესა თუ სარწმუნოობასთან მიმართებით.

მხარეთა თანასწორუფლებიანობა და შეჯიბრებითი პროცესი ევროპული კონვენციის მხიედვით

სამართლიანი სასამართლო განხილვის არსებით ასპექტს წარმოადგენს მხარეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპი, რაც გულისხმობს საქმის წარმოდგენის თანაბარ შესაძლებლობას ორივე მხარისათვის, მტკიცებულებათა ჩათვლით. მაგალითად, მხოლოდ ერთი მხარის შესაძლებლობა, დაესწროს სასამართლოს სხდომას დაარღვევდა თანასწორუფლებიანობის პრინციპს (იხილეთ 45-ე სქოლიო). მხარეთა თანასწორუფლებიანობა არ გულისხმობს მტკიცებულებათა წარმოდგენის უფლების შეუზღუდავობას; აღნიშნული ითვალისწინებს, რომ შეზღუდვა არ უნდა მიემართებოდეს მხოლოდ ერთ მხარეს. მხარეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპის ერთ-ერთი ელემენტია მოწმეთა გამოძახების უფლება (იხილეთ, ქვემოთ, “მოწმეთა გამოძახება და დაკითხვა”)

მხარეთა თანასწორუფლებიანობა მჭიდრო კავშირშია მხარეთა შეჯიბრებითობის პრინციპთან, რომელიც მოითხოვს, რომ მოსმენილ იქნას ორივე მხარის არგუმენტაცია და ორივე მხარეს ჰქონდეს შესაძლებლობა შესაბამისი კომენტარი გააკეთოს მეორე მხარის მიერ წამოყენებულ არგუმენტებსა და მტკიცებულებაზე იმის მიუხედავად, სასამართლო სხდომა ზეპირი ფორმით წარიმართება თუ წერილობით (იხ. მაგალითად Alekseyenko v. Russia 2009 (74266/01) § 61. Balut v. Austria 1996 (59/1994/506/588) §§ 44-49: პროკურორმა განსასჯელის მიერ წარდგენილ საჩივარზე უარის თქმის რეკომენდაცია წერილობითი სახით განახორციელა, რომელიც არ მიუღია განსასჯელს/ადვოკატს. განსასჯელის ადვოკატს უნდა მიეღო აღნიშნული კომენტარი, რათა განეხილა სავარაიდო შენიშვნები.

მტკიცებულებათა ხელმისაწვდომობა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით

სასამართლო პროცესში მხარეთა შეჯიბრებითობა და თანასწორუფლებიანობა თავის თავში გულისხმობს მტკიცებულებათა ხელმისაწვდომობას. მე-6 მუხლი პირდაპირ არ ითხოვს მტკიცებულებათა ხელმისაწვდომობას, თუმცა პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, ბრალდებას აკისრია დაცვის მხარისათვის შესაბამის მტკიცებულებათა გამჟღავნების ვალდებულება იმის მიუხედავად, აპირებს თუ არა ბრალდება აღნიშნული მასალის მტკიცებულებად გამოყენებას (Edwards v. UK 1992 (13071/87): განმცხადებელს მსჯავრი დაედო ძარცვისათვის ძირითადად პოლიციის ოფიცერის განცხადების საფუძველზე, მაგრამ დაცვას არ გაანდეს ის ინფორმაცია, რომელსაც შეეძლო შეესუსტებინა აღნიშნული განცხადებები. ეს წარმოადგენდა მე-6 მუხლის 1 პუნქტის დარღვევას: “სასამართლო მიიჩნევს, რომ მე-6 მუხლის 1 პუნქტის თანახმად სამართლიანობის მოთხოვნაა (…), რომ საგამოძიებო ორგანოებმა დაცვის მხარეს უნდა გაუმხილონ მისი სასარგებლო და საწინააღმდეგო ყველა მნიშვნელოვანი მტკიცებულება და ამ წესის დარღვევამ აღნიშნულ საქმეში გამოიწვია დეფექტი სასამართლო პროცესებში” (§ 36). თუმცა როდესაც ხელისუფლების ორგანოებმა აღმოაჩინეს ამგვარი დეფექტი, საქმე გადაცემული იყო სააპელაციო სასამართლოს, რომელმაც ყურადღებით განიხილა ახალი ინფორმაცია. სასამართლომ დაადგინა, რომ დეფექტი გამოსწორებულ იქნა სააპელაციო სასამართლოს მიერ.). თუ განსასჯელი არ სარგებლობს იურიდიული დახმარებით, მას პირადად აქვს უფლება მტკიცებულებათა ხელმისაწვდომობაზე (Foucher v. France 1997 (10/1996/629/812) ეხებოდა საჯარო მოხელეების წინააღმდეგ მიმართულ მსუბუქ შეურაცხყოფას. განსასჯელს არ ჰყავდა დამცველი და მას უარი ეთქვა საქმის მასალების გაცნობაზე. სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ უარით დაირღვა მე-6 მუხლის 1 და მე-3 პუნქტები: “განმცხადებლისათვის მნიშვნელოვანი იყო მისთვის ხელმისაწვდომი ყოფილიყო საქმის მასალები და დოკუმენტების ასლები, რათა შეძლებოდა მასთან დაკავშირებული ოფიციალური მოხსენების გასაჩივრება (…). ვინაიდან მას ხელი არ მიუწვდებოდა აღნიშნულ დოკუმენტებზე, განმცხადებელმა ვერ შეძლო სათანადო დაცვის მომზადება და მასთან მიმართებით დაირღვა მხარეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპი” (§ 36).

უდანაშაულობის პრეზუმფცია ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის კონვენციის მიხედვით

მე-6 მუხლის მე-2 პარაგრაფში გათვალისწინებული უდანაშაულობის პრეზუმფცია წარმოადგენს ფუნდამენტურ უფლებას და მიემართება პირს იმ მომენტიდან, როდესაც მას “ბრალი წაეყენა” (იხილეთ 50-ე სქოლიო), მანამ სანამ მის მიმართ სასამართლოს მიერ არ იქნება გამოტანილი გამამტყუნებელი განაჩენი. მე-6 მუხლის მე-2 პარაგრაფი არ გამოიყენება მას შემდეგ რაც ბრალის შესახებ გადაწყვეტილება არის საბოლოო, მაგალითად, სასჯელთან მიმართებით სააპელაციო ეტაპზე ან გადასინჯვის მოთხოვნასთან დაკავშირებით საქმის განხილვისას. უდანაშაულობის პრეზუმფცია აგრძელებს მოქმედებას იმ შემთხვევაში, თუ განსასჯელი უდანაშაულოდ იქნა მიჩნეული ან პირს მოეხსნა ბრალდება.

უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს გააჩნია რამდენიმე ასპექტი. მთავარი ელემენტი შეეხება მტკიცების ტვირთს: მტკიცების ტვირთი აკისრია პროკურორს; განსასჯელს არ აკისრია ვალდებულება ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. უფრო მეტიც, ნებისმიერი ეჭვი ბრალდებულის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს (Barbera v. Spain 1988 (10590/83 Plenary Court) § 77: “მე-2 პარაგრაფი (მუხლი 6.2) მოიცავს უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს. იგი მოითხოვს, ინტერ ალია, რომ სასამართლოს წევრები მათ უმოვალეობათა შესრულებას არ შეუდგნენ იმ წინასწარ ჩამოყალიბებული აზრით, რომ განსასჯელს ჩადენილი აქვს ბრალად წაყენებული დანაშაული; მტკიცების ტვირთი აწევს ბრალდების მხარეს და ნებისმიერი სახის ეჭვი უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ. მოცემულიდან აგრეთვე გამომდინარეობს ბრალდების მხარის ვალდებულება მოახდინოს ბრალდებულის სათანადო ინფორმირება მის წინააღმდეგ წარმოებული საქმის შესახებ იმისათვის, რომ მან სათანადოდ მოამზადოს და წარმოადგინოს თავისი დაცვა, და აგრეთვე ვალდებულება მოიპოვონ საკმარისი მტკიცებულება ბრალდებულის მსჯავრდებისათვის.” სასამართლომ მსგავსი დასკვნა გააკეთა საქმეში Telfner v. Austria 2001 (33501/96) § 15.).

საფუძვლიანი ეჭვი ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით

მე-5 მუხლის 1-ლი პარაგრაფის (ც) ქვეპუნქტის მიხედვით, წინასწარი პატიმრობის ძირითადი პირობაა “სამართალდარღვევის ჩადენის შესახებ საფუძვლიანი ეჭვი ან (…)”. (“ან”) ფორმულირება შეიძლება გულისხმობდეს, რომ ეს არის დაკავების ალტერნატიული და არა სავალდებულო პირობა. თუმცა პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, დანაშაულის ჩადენის შესახებ ეჭვი წინასწარი პატიმრობის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს.

“საფუძვლიანი ეჭვის” არსებობის დასამტკიცებლად ნაკლები მტკიცებულებაა საჭირო ვიდრე მსჯავრდების დასაბუთებისას, თუმცა მიუხედავად ამისა მისი არსებობა ობიექტურ ფაქტებს უნდა ეფუძნებოდეს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ საფუძვლიანი ეჭვი “ვარაუდობს იმ ფაქტების ან ინფორმაციის არსებობას, რომელიც დაარწმუნებდა ობიექტურ დამკვირვებელს, რომ ეჭვმიტანილ პირს შეეძლო დანაშაულის ჩადენა. ის, თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს “საფუძვლიანად”, დამოკიდებული საქმის ყველა გარემოებაზე” (Fox v. U.K, 1990 წელი, განაცხადი #12244/86,  §32. სასამართლომ აღნიშნა, რომ 7 წლის წინანდელი მსჯავრდება მსგავსი დანაშაულისათვის (IRA-სთან დაკავშირებული ტერორისტული აქტი) ვერ იქნებოდა საფუძვლიანი ეჭვის ჩამოყალიბებისათვის ერთადერთი საკმარი საფუძველი (§ 35).

“საფუძვლიანი ეჭვი” უნდა არსებობდეს დაკავების სრული პერიოდის განმავლობაში.

სამართალდარღვევის ჩადენის შემდეგ მიმალვის, სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის, მტკიცებულებათა მოპოვებაში ხელის შეშლისა და საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევის თავიდან აცილება.