კონსპექტი – იურიდიული პირის ქმედუნარიანობა

იმისათვის, რომ იურიდიულმა პირმა რაიმე ქმედება განახორციელოს, აუცილებელია ფიზიკური პირების არსებობა, რომელიც იურიდიული პირის სახელით განახორციელებენ შესაბამის მოქმედებებს. ისტორიულად, ამის აუცილებლობა დაასაბუთა ფრანგულ სამართალში ე.წ. წარმომადგენლის თეორიამ, რომელსაც საფუძვლად მინდობილობის ცნობილი მოძღვრება დაედო – mandataires. იმის გამო, რომ იურიდიული პირების წარმოდგენა საგარეო ურთიერთობებში უფრო რთულად ხორციელდება, ვიდრე მხოლოდ კონკრეტული წარმომადგენლობის მეშვეობით, დროთა განმავლობაში წარმოიშვა ე.წ. ორგანული თეორია, რომელიც ამბობს, რომ იურიდიული პირების ქმედუნარიანობა ხორციელდება სწორედ მისი ორგანოების მეშვეობით.
წარმომადგენლობის თეორიას საფუძვლად უდევს მინდობილობის ხელშეკრულება – მანდატი. იურიდიულ პირსა და იმ კონკრეტულ ფიზიკურ პირს შორის, რომელმაც უნდა წარმოადგინოს იურიდიული პირი და იმოქმედოს მისი სახელით. მისი უფლებამოსილების ფარგლებსა და წარმომადგენლობის შინაარსს განსაზღვრავს სამანდატო ხელშეკრულება. ასეთი კონსტრუქცია საკმაოდ არასტაბილურ და არამყარ საფუძველს ქმნის სამართლებრივი ურთიერთობის დროს: იურიდიული პირის სახელშეკრულეებო კონტრაჰენტს ყოველთვის მოუწევს იმის გადამოწმება, აქვს თუ არა წარმომადგენელს უფლება დადოს ესა თუ ის გარიგება იურიდიული პირის სახელით. ორგანული თეორია ამ მხრივ გაცილებით უფრო სტაბილური და სანდოა. იურიდიული პირის წარმომადგენლობითი ორგანოს უფლებამოსილება დამოკიდებულია არა ხელშეკრუკლებაზე- ვალდებულებით სამართლებრივ აქტზე, არამედ განისაზღვრება კანონით და კონკრეტულ იურიდიულ პირთან დაკავშირებით მესამე პირთათვის ცნობილი ხდება რეგისტრაციისა და პრესაში გამოქვეყნების მეშვეობით.
ქართულმა სამოქალაქო სამართალმა სრულიად სამართლიანად მიანიჭა უპირატესობა ორგანულ თეორიას. როგორც სამოქალაქო კოდექსი, ასევე მეწარმეთა შესახებ კანონი, ზუსტად განსაზღვრავს იურიდიული პირების წარმომადგენლობით ორგანოებს, ასევე იმ ორგანოთა სისტემასა და კომეპტენციას, რომლებიც იურიდიული პირისთვის მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებას იღებენ.

კონსპექტი – ფიზიკური პირის უფლებაუნარიანობა და ქმედუნარიანობა

სამოქალაქო კოდექსის მე-11 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად ფიზიკური პირის უფლებაუნარიანობა – უნარი ჰქონდეს სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები – წამოიშობა დაბადების მომენტიდან. უფლაბაუნარიანობა გულისხმობს ყველა იმ უფლებისა და მოვალეობის კომპლექსს, რომელიც შეიძლება ჰქონდეს პირს სამოქალაქო კანონმდებლობით. პირის უფლებაუნარიანობა აბსტრაქტული და განუყოფელია. იგივე მე-11 მუხლის მე-4 ნაწილში ნათქვამია, რომ არ შეიძლება ფიზიკურ პირს წაერთვეს უფლაბაუნარიანობა.
ფიზიკური პირის უფლებაუნარიანობის მოცულობა იმდენად დიდია, რომ მისი ამომწურავად ჩამოთვლა თითქმის შეუძლებელია. ამიტომ კანონი ამას არც ისახავს მიზნად. სამოქალაქო კოდექსით გამოყოფილია მხოლოდ ძირითადი უფლებები. ასეთი ძირითადი უფლებებია: პირის უფლება ჰქონდეს ქონება საკუთრებაში, მიიღოს და გასცეს ქონება მემკვიდრეობით, ეწეოდეს ნებისმიერ საქმიანობას, რაც კანონით არ არის აკრძალული, შექმნას სხვადასხვა სახის იურიდიული პირი, დადოს გარიგებები, აირჩიოს საცხოვრებელი ადგილი.
სამოქალაქო კოდექსი განსაკუთრებულად გამოჰყოფს ფიზიკური პირის სახელის უფლებას. კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილი მიხედვით, ყოველ ფიზიკურ პირს აქვს სახელის უფლება, რაც მოიცავს სახელსა და გვარს.
კოდექსი ასევე ყურადღებას ამახვილებს ისეთ პირად არაქონებრივ უფლებებზე, როგორიცაა პატივი და ღირსება, საქმიანი რეპუტაცია, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა.
როგორც ითქვა, ფიზიკური პირის უფლებაუნარიანობა იწყება მისი დაბადებიდან და გრძელდება მთელი სიცოცხლის მანძილზე. დაბადება იწყება იმ მომენტიდან, როცა ნაყოფი დამოუკიდებლად დაიწყებს სუნთქვას. ამ მომენტიდან პირი უკვე უფლებაუნარიანია. ფიზიკური პირის უფლებაუნარიანობის შეწყვეტა ხდება მისი გარდაცვალების მომენტიდან. ფიზიკური პირის უფლებაუნარიანობის შეწყვეტის მომენტის დადგომისთვის მნიშვნელობა აქვს ბიოლოგიურ სიკვდილს ე.ი. მომენტს, რომლის შემდეგ აღარ შეიძლება დაბრუნდეს ადამიანის სიცოცხლე (კლინიკური სიკვდილისგან განსხვავებით)
ფიზიკური პირის ქმედუნარიანობა ნიშნავს პირის უნარს თავისი ნებით და მოქმედებით შეიძინოს ან განახორციელოს სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები. უფლებაუნარიანობისაგან განსხვავებით, ქმედუნარიანობა დაკავშირებულია პირის ნებასთან, ნებით მოქმედებასთან, რაც მოითხოვს მისი ფსიქიკური სიმწიფის დონეს. პირველყოფლისა, ეს დონე, კანონის შესაბამისად, განისაზღვრება პირის ასაკით.
ასაკის გათვალისწინებით, ქმედუნარიანობა არსებობს სრული და ნაწილობრივი, ანუ შეზღუდული. სრული მოცულობით ქმედუნარიანობა წარმოიშობა პირის სრულწლოვანების მიღწევიდან. სრულწლოვანად კი ითვლება პირი, რომელმა მიაღწია 18 წლის ასაკს.
კანონმდებელი აწესებს გამონაკლისს, როცა 18 წლამდე ასაკის პირს ენიჭება ქმედუნარიანობა, კერზოდ, სამოქალაქო კოდექსის მე-12 მუხლი მე-3 ნაწილის თანახმად ქმედუნარიანად ითვლება პირი, რომელიც იქორწინებს 18 წლის ასაკის მიღწევამდე.
7 წლიდან 18 წლამდე არასრულწლოვნები ითვლებიან შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე სუბიექტებად. შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონედ ითვლება ასევე პირი, რომელსაც სასამართლომ დაუწესა მზრუნველობა მისი ქმედუნარიანობის შეზღუდვით.
მცირეწლოვანი, ე.ი. არასრულწლოვანი, რომელსაც 7 წლის ასაკამდე არ მიუღწევია, ითვლება არაქმედუნარიანად. ასევე არაქმედუნარიანად ითვლება პირი, ომრლსაც ჭკუასუსტობის ან სულით ავადმყოფობის გამო სასამართლოს მიერ აღიარებულ იქნება არაქმედუნარიანად.