კონსპექტი – მოწმის უფლებები და მათი დაცვის პროცესუალური მექანიზმები

თანამედროვე სისხლის სამართლის პროცესში, რომელიც სამართლებრივსახელმწიფოებრივ პრინციპზე ბაზირებს, დაუშვებელია მოწმეს გააჩნდეს მხოლოდ პროცესის ობიექტის სტატუსი. მიუხედავად იმისა, რომ პროცესში მოწმის მოწვევა მართლმსაჯულებისა და საჯარო ინტერესებიდან გამომდინარე მხოლოდ მტკიცებულების მოსაპოვებლად და გამოსაკვლევად ხორციელდება, მას მაინც უნდა ჰქონდეს პროცესის მონაწილის სუბიექტური უფლებები. აღნიშნულის გათვალისწინებით კანონმდებელმა სსსკ-ის 49-ე მუხლის პირველ ნაწილში განსაზღვრა მოწმის უფლებები, კერძოდ, მოწმეს უფლება აქვს:

– იცოდეს, რა საქმის გამოა გამოძახებული;
– თუ არ იცის ან სათანადოდ არ იცის სისხლის სამართლის პროცესის ენა, ჩვენება მისცეს მშობლიურ ან მისთვის სასურველ სხვა ენაზე და ისარგებლოს თარჯიმნის მომსახურებით სახელმწიფოს ხარჯზე;
– გაეცნოს მისი მონაწილეობით ჩატარებული საგამოძიებო მოქმედების ოქმს, მოითხოვოს მასში შენიშვნების, დამატებებისა და ცვლილებების შეტანა;
– არ მისცეს ჩვენება, რომელიც დანაშაულის ჩადენაში ამხელს მას ან მის ახლო ნათესავს;
– მონაწილეობა მიიღოს საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებაში;
– მოითხოვოს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენება.

კონსპექტი – ჩვენების მიცემის ვალდებულებისაგან გათავისუფლება

ზემოთ განხილული პირის უფლება, არ მიიღოს სისხლის სამართლის პროცესში მოწმის სტატუსით მონაწილეობა, უნდა განვასხვავოთ მოწმის უფლებისაგან, უარი თქვას ჩვენების მიცემაზე. ტერმინოლოგიურად შეიძლება მათ შორის განსხვავება უმნიშვნელოა, თუმცა პროცესუალურად ისინი აბსოლუტურად განსხვავებული შინაარსის მატარებლები არიან. თუ პირველ შემთხვევაში პირი საერთოდ თავისუფლდება მოწმის ვალდებულებისაგან, მეორე შემთხვევაში პირი ვერ იტყვის უარს პროცესში მოწმის სტატუსით მონაწილეობაზე, იგი დაიკითხება სასამართლოში მხარეთა მიერ, მაგრამ, უფლებამოსილია არ მისცეს ისეთი ჩვენება, რომელიც დანაშაულის ჩადენაში ამხელს მას ან მის ახლო ნათესავს . აღსანისნავია, რომ აღნიშნული უფლება არ ათავისუფლებს მოწმეს ისეთი ჩვენების მიცემის ვალდებულებისაგან, რომელიც მას ან მის ახლო ნათესავს ადმინისტრაციულ გადაცდომაში და სხვა სამართალდარღვევებში ამხელდა.

სსსკ-ის 49-ე მუხლის პირველი ნაწილის ,,დ” ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დებულების მიზანია, დაიცვას მხოლოდ მოწმე და მისი ახლო ნათესავი (და არა ბრალდებული, რომელიც არ წარმოადგენს მოწმის ახლო ნათესავს) დანაშაულში მამხილებელი ჩვენების მიცემით გამოწვეული სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების საფრთხისაგან. აღნიშნული უფლება ისე არ უნდა იქნეს გაგებული, რომ მოწმეს შეუძლია დაკითხვის დროს იყოს მდუმარედ მხარეების მიერ დანაშაულში მისი ან მისი ახლო ნათესავის (შესაძლო) მამხილებელი შეკითხვის დასმისას. ასეთ შემთხვევაში მოწმემ უნდა განმარტოს თუ რატომ იკავებს თავს შეკითხვაზე პასუხის გაცემისაგან. აღნიშნული უფლებით სარგებლობა არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მოწმის ან მისი ახლო ნათესავის საზიანოდ. განსხვავებით ამისაგან, მტკიცებულებად შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ის ინფორმაცია, რომელიც მოწმემ დაკითხვის დროს მანამდე მიაწოდა სასამართლოს.
თუ მოწმე სისხლის სამართლის საქმის სასამართლოში არსებითი განხილვის ეტაპზე დაკითხვის დროს არ გასცემს პასუხს დანაშაულში მამხილებელ შეკითხვებს, შესაძლებელია ამ გარემოებების შესახებ მოწმედ დაიკითხოს ის გამომძიებელი ან პოლიციელი, რომლებსაც მოწმემ გამოძიების ეტაპზე გამოკითხვის დროს მიაწოდა მისთვის საზიანო ინფორმაცია. მსგავსად ამისა, თუ მოწმე უარს ამბობს ჩვენების მიცემაზე, შესაძლებელია სასამართლოში გამოქვეყნდეს მის მიერ მაგისტრატ მოსამართლესთან მიცემული ჩვენება.
მოწმე ჩვენების მიცემის ვალდებულებისაგან არ გათავისუფლდება, თუ მის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების საფრთხე არ ან აღარ არსებობს. მაგალითად, როდესაც მოწმის მხარეს მართლწინააღმდებობის გამომრიცხველი გარემოება აშკარად არსებობს, რაც მისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებას გამორიცხავს. ან მის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის წარმოება საბოლოოდ შეწყდა, რაც ხელმეორედ მისი სისხლის სამართლის პასიხისგებაში მიცემის შესაძლებლობას გამორიცხავს და ა.შ. მსგავს შემთხვევებში მოწმემ უნდა უპასუხუს ნებისმიერ შეკითხვას, მათ შორის დანაშაულში მის მამხილებელ შეკითხვებსაც (თუმცა ამ ქმედების გამო, როგორც აღინიშნა, მას არ დაეკისრება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა)

კონსპექტი – მოწმის ვალდებულებისაგან გათავისუფლება

სსსკ-ის 50-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, მოწმის ვალდებულებისგან თავისუფლდებიან გარკვეული პროფესიის მქონე და ბრალდებულთან ახლო ნათესაურ კავშირში მყოფი პირები. სისხლის სამართლის პროცესში მოწმედ მონაწილეობის ვალდებულებისაგან გამონაკლისის დაშვებით, კანონმდებელი ინტერესთა კოლიზიის ცალკეულ შემთხვევებში მართლმსაჯულების ინტერესებზე უფრო მაღლა აყენებს ზემოხსენებული პირების კანონიერ ინტერესებს. გარდა ამისა, აღნიშნული გამონაკლისი ემსახურება სისხლის სამართლის საქმეზე სიმართლის დადგენასაც, რადგან სავსებით მოსალოდნელია, რომ პირმა ბრალდებულთან ახლო ნათესაური დამოკიდებულების ან პროფესიული მოვალეობების გამო იცრუოს დაკითხვის დროს ან მისცეს სასამართლოში არასრული ჩვენება. მოწმის ვალდებულებისაგან გათავისუფლება ნიშნავს იმას, რომ პირს არ ეკისრება მოწმედ დაკითხვისა და საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის შემცველი საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის გადაცემის ვალდებულება. თუ პირი ისარგებლებს ამ უფლებით, მის მიერ მოწედ მონაწილეობაზე უარის თქმა დაუშვებელია გამოყენებული იქნეს თავად ამ პირის ან ბრალდებულის წინააღმდეგ. მსგავსად ამისა, თუ პირი მოწმედ მონაწილეობაზე უარის თქმის შემდეგ მაინც გადაწყვეტს ბრალდებულის სასარგებლოდ ჩვენების მიცემას, დაუშვებელია ასეთი მოწმის სანდოობა ეჭვქვეშ დადგეს იმ მიზეზით, რომ მან მოწმედ მონაწილეობაზე თავდაპირველად უარი განაცხადა.

ბრალდებულის ახლო ნათესავი

როგორც უკვე აღინიშნა, მოწმედ მონაწილეობაზე უარის თქმის შეუზღუდავი უფლება გამომდინარეობს ბრალდებულთან ახლო ნათესაური კავშირიდან. ამით კანონმდებელი უპირველესყოვლისა ანგარიშს უწევს პირის კანონიერ ინტერესს, არ გამოვიდეს მოწმედ საკუთარი ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. შესაბამისად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის აღნიშნული ნორმა იცავს უშუალოდ ამ პირს პრობლემატური ჩვენებისაგან და არა ბრალდებულს. სსსკ-ის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, ახლო ნათესავებში მოიზრებიან მშობელი, შვილად ამყვანი, შვილი, შვილობილი, პაპა, ბებია, შვილიშვილი, და, ძმა და მეუღლე. ბრალდებულის მეუღლის შემთხვევაში არარელევანტურია, დანაშაულის ჩადენამდე არსებობდა მათ შორის ქორწინება თუ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების შემდეგ დაქორწინდა პირი ბრალდებულზე. მოწმედ მონაწილეობაზე უარის თქმის პრივილეგია ვრცელდება ასევე განქორწინებულ მეუღლეზეც.

კონსპექტი – მოწმის ცნება

სისხლის სამარლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-20 ნაწილის თანახმად, მოწმე არის პირი, რომელმაც შეიძლება იცოდეს სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა დასადგენად საჭირო მონაცემი. შესაბამისად, სისხლის სამართლის პროცესში მხარეებს უფლება აქვთ მოწმედ მოიწვიონ ნებისმიერი პირი, რომელსაც შეუძლია სასამართლოში მისცეს ჩვენება სისხლის სამართლის საქმისათვის მნიშვნელოვანი იმ ფაქტობრივი გარემოების (გარემოებების) შესახებ, რომლიც პირადად დაინახა, მოისმინა ან სხვაგვარად შეიტყო. აქვე აღსანიშნავია, რომ ,,მოწმის ვარგისიანობა” დამოკიდებულია პირის უნარზე, სწორად აღიქვას, დაიმახსოვროს და აღიდგინოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებები და მისცეს ჩვენება. სასამართლოში პირი არ შეიძლება დაიკითხოს მოწმედ, თუ იგი ფიზიკური ან ფსიქიკური ნაკლის გამო მოკლებულია აღნიშნულ უნარს (იხ. სსსკ-ის 50-ე მუხლის მე-2 ნაწილი). ვინაიდან, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა ,,მოწმის ვარგისიანობას” არ უკავშირებს პირის ასაკს, დასაშვებია მოწმედ სასამართლოში არასრულწლოვნების დაკითხვაც, მათი ასაკის მიუხედავად, თუ მათ შეუძლიათ სწორად აღიქვან, დაიმახსოვრონ და აღიდგინონ საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებები. ასევე, შესაძლებელია ყრუ-მუნჯის მოწმედ გამოძახება, რომელსაც აქვს უნარი, თარჯიმნის მეშვეობით ყრუ-მუნჯთა ნიშნებით მისცეს სასამართლოში ჩვენება.

პირისთვის მოწმის პროცესუალური სტატუსის მინიჭება დამოკიდებულია ფორმალურ წინაპირობაზე, რაც მდგომარეობს მისი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის თაობაზე გაფრთხილებასა და მისთვის ფიცის ჩამორთმევაში. პირი მოწმის უფლება-მოვალეობებს იძენს მას შემდეგ, როდესაც მას მოსამართლე სათანადო წესით გააფრთხილებს ჩვენების მიცემაზე უარის თქმისათვის, ასევე ცრუ ჩვენების მიცემისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის თაობაზე და იგი დადებს რელიგიურ ან არარელიგიურ ფიცს.

პროცესის სხვა მონაწილე, როგორც მოწმე

კლასიკური გაგებით სისხლის სამართლის პროცესში მხარეები არ მოიაზრებიან მოწმეებად. თუმცა, მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა არ გამორიცხავს ბრალდებისა და დაცვის მხარის წარმომადგენლების მოწმის სახით დაკითხვას. გარდა ამისა, მოწმის სტატუსი შეიძლება მიენიჭოთ ასევე პროცესის ცალკეულ მონაწილეებსაც. სსსკ-ის 47-ე მუხლის თანახმად, სასამართლოში ჩვენების მიცემისას მოწმის სტატუსით სარგებლობენ, მისი უფლებები ენიჭებათ და მისი მოვალეობები ეკისრებათ ასევე გამომძიებელს, პროკურორს, ბრალდებულს, დაზარალებულს, ექსპერტსა და თარჯიმანს.

– გამომძიებელი ან პროკურორი სასამართლოში შესაძლებელია მოწმის სტატუსით დაიკითხოს მათ მიერ განხორციელებული სხვადასხვა საპროცესო (საგამოძიებო) მოქმედებებთან დაკავშირებით. მაგალითად, როდესაც რომელიმე მოწმე უარყოფს ბრალდების მხარის მიერ ჩატარებული საგამოძიებო მოქმედებაში მონაწილეობის ფაქტს, ან იგი სასამართლოში დაკითხვის დროს გამომძიებელს (პროკურორს) დაადანაშაულებს მის დაშინებაში, შესაძლებელია აღნიშნული გარემოებების გამოსარკვევად მოწმედ გამოძახებული იქნეს თავად გამომძიებელი ან პროკურორი. აღსანიშნავია, რომ მოწმის სახით ჩვენების მიცემის შემთხვევაში გამომძიებელი ან პროკურორი ვეღარ მიიღებს სისხლის სამართლის პროცესში მონაწილეობას. პროცესში მოწმის სტატუსით მონაწილეობა წარმოადგანს გამომძიებლისა და პროკურორის აცილების საფუძველს (იხ. სსსკ-ის 59-ე მუხლის პირველი ნაწილის ,,ბ” ქვეპუნქტი), ვინაიდან, ეჭვქვეშ დგება მათ მიერ შემდგომად პროცესის ობიექტური და მიუკერძოებელი წარმოეწბა. თუ გამომძიებელი, რომელიც იძიებს სისხლის სამართლის საქმეს, ამ საქმესთან დაკავშირებით სასამართლოში უნდა წარსდგეს მოწმედ, სავალდებულოა ასეთ შემთხვევაში პროკურორმა სისხლის სამართლის საქმე გადასცეს სხვა გამომძიებელს. ხოლო, თუ პროკურორი მონაწილეობს იმავე საქმეში მოწმედ, ზემდგომმა პროკურორმა უნდა ჩამოაშოროს იგი სისხლის სამართლის საქმის წარმოებას და საქმე გადასცეს სხვა პროკურორს.

– ბრალდებული განსხვავებით სხვა მოწმეებისგან არ არის ვალდებული მისცეს ჩვენება, ვინაიდან მას ბრალდებულის სტატუსი ათავისუფლებს სისხლის სამართალწარმოების ორგანოებთან აქტიური თანამშრომლობისგან. თუმცა, იგი არ არის შეზღუდული, გამოვიდეს სასამართლოში მოწმედ. მას განასხვავებს სხვა მოწმეებისგან ისიც, რომ ბრალდებულს უფლება აქვს ნებისმიერ დროს გამოიყენოს დუმილის უფლება და ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე უარი განაცხადოს ცალკეულ კითხვებზე პასუხის გაცემაზე. მოწმეს აღნიშნული უფლება არ გააჩნია და მან ყოველთვის უნდა დაასაბუთოს კითხვებზე პასუხის გაუცემლობის მიზეზი. თუკი მოწმე პასუხს აგებს ცრუ ჩვენებისათვის სსკ-ის 370-ე მუხლის საფუძველზე, ბრალდებულ-მოწმეს ცრუ ჩვენებისათვის არ დაეკისრება პასუხისმგებლობა. მას შეიძლება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დაეკისროს მხოლოდ ცრუ დასმენისთვის სსკ-ის 373-ე მუხლის შესაბამისად.
შესაძლებელია ასევე, ბრალდებულმა საკუთარი სურვილით მისცეს ჩვენება მიწმის სტატუსით იმავე სისხლის სამართლის საქმეში სხვა თანაბრალდებულების წინააღმდეგ. როდესაც ზოგიერთი თანაბრალდებულის მიმართ სისხლის სამართლის საქმე ცალკე წარმოებად გამოიყოფა, დასაშვებია გამოყოფილი სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდებულის მოწმედ გამოძახება ყოფილი თანაბრალდებულების საქმის სასამართლო განხილვის დროს, თუკი მათ ერთი და იმავე ქმედებისათვის არ ედებათ ბრალი. ასეთ შემთხვევაში პირი დაიკითხება არა როგორც ბრალდებული-მოწმე, არამედ, როგორც ჩვეულებრივი მოწმე. დაუშვებელია ბრალდებულის ნების საწინააღმდეგოდ ყოფილი თანაბრალდებულების საქმეში მისი მოწმედ გამოძახება, როცა მათ საერთო ქმედებისათვის აქვთ ბრალი წაყენებული, რადგან იგი იძულებული გახდებოდა საკუთარი თავის წინააღმდეგ გამოსულიყო მოწმედ. თუ სისხლისსამართლებრივი დევნა შეწყდა რომელიმე თანაბრალდებულის მიმართ, შესაძლებელია იგი გამოიძახონ მოწმედ იმავე საქმეზე. ამ დროს პირი ვალდებულია გასცეს პასუხი ყველა იმ შეკითხვას, რომელიც არ ამხელს მას დანაშაულის ჩადენაში.

– დაზარალებული გვევლინება საკუთარი პროცესუალური უფლებამოსილებით აღჭურვილ პროცესის დამოუკიდებელ მონაწილედ. ვინაიან, იგი უმეტეს შემთხვევაში წარმოადგენს დანაშაულისა და დამნაშავის უშუალო თვითმხილველს, დაზარალებულს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა ამავდროულად ანიჭებს მოწმის ყველა უფლებას და აკისრებს მის ყველა მოვალეობას (იხ. ასევე სსსკ-ის 56-ე მუხლის პირველი ნაწილი). დაზარალებული ვალდებულია გამოცხადდეს სასამართლოში და მისცეს ჩვენება საქმისათვის მნიშვნელოვანი გარემოებებისა და დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის შესახებ.

– ექსპერტი შესაძლებელია სასამართლოში მხარეებმა გამოიძახონ მოწმედ და დაკითხონ მის მიერ ჩატარებულ საექსპერტო კვლევასა და შედგენილ დასკვნასთან დაკავშირებით.

– ასევე დასაშვებია თარჯიმნის მოწმის სახით დაკითხვა, მის მიერ შესრულებული სისხლის სამართლის საქმის მასალების თარგმანთან დაკავშირებით.

მიუხედავად იმისა, რომ სსსკ-ის 47-ე მუხლში არაფერია ნათქვამი მოსამართლისა და ადვოკატისთვის მოწმის სტატუსის მინიჭების შესახებ, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა არ გამორიცხავს მათი მოწმედ დაკითხვის შესაძლებლობას.

– მხარეებს უფლება აქვთ იმავე სისხლის სამართლის საქმის წარმოებაში მონაწილე მოსამართლე, რომლისთვისაც შემთხვევით გახდა ცნობილი სისხლის სამართლის საქმის გარემოებების დასადგენად მნიშვნელოვანი ინფორმაცია, გამოიძახონ მოწმედ სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის დროს. მაგალითად, მაგისტრატმა მოსამართლემ გამოძიების სტადიაზე ბრალდების მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე დაკითხა მოწმე, რომელმაც დაკითხვისას დანაშაულის ჩადენაში ამხილა ბრალდებული. დაკითხვის შემდეგ მოწმემ დაურეკა მოსამართლეს და აცნობა, რომ მან დაკითხვის დროს ცრუ ჩვენება მისცა და დამნაშავე იყო არა ბრალდებული, არამედ ბრალდებულის მეზობელი. ამის შემდეგ აღნიშნული მოწმე მიიმალა და სამართალდამცავმა ორგანოებმა ვერ შეძლეს მისი ადგილსამყოფელის დადგენა. მსგავს შემთხვევებში ბრალდებულს ან მის ადვოკატს უფლება აქვს სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ჩვენების მისაცემად გამოიძახოს ასეთი მაგისტრატი მოსამართლე.
თუკი მოსამართლე უნდა დაიკითხოს მოწმის სტატუსით, მას უფლება აღარ აქვს განახორციელოს სამოსამართლეო უფლებამოსილება აღნიშნულ საქმეზე (იხ. სსსკ-ის სსსკ-ის 59-ე მუხლის პირველი ნაწილის ,,ბ” ქვეპუნქტი). მოტანილ მაგალითში, მაგისტრატი მოსამართლე ვეღარ განიხილავს მხარეთა ცალკეულ შუამდგომლობებს გამიძიების ეტაპზე.

– ბრალდებული უფლებამოსილია აგრეთვე, ცალკეულ შემთხვევებში მოწმედ დაასახელოს საკუთარი ადვოკატიც და სასამართლოში დაამოწმებინოს დაცვის პოზიციისთვის სასარგებლო ფაქტობრივი გარემოებები. მაგალითად, ბრალდებულის სამუშაო ადგილზე ჩატარებული ჩხრეკისას, რომელსაც ასევე ესწრებოდა ამ უკანასკნელის ადვოკატი, ვერ იქნა აღმოჩენილი ბრალდებულის დანაშაულში მამხილებელი დოკუმენტები. გამომძიებელმა ბრალდებულის მიმართ გამოიყენა ფიზიკური ძლადობა და ამ გზით აიძულა იგი გადაეცა მისთვის ის დოკუმენტები, რომელსაც გამომძიებელი უშედეგოდ ეძებდა. ასეთ შემთხვევაში ბრალდებულს არ ზღუდავს კანონი, რომ სასამართლოში მოწმედ გამოიძახოს ადვოკატი და დაადასტურებინოს ჩხრეკის ჩატარებისას გამომძიებლის მიერ კანონის უხეში დარღვევის ფაქტი. ამასთან, საყურადღებოა, რომ, ადვოკატის პროცესში მოწმედ მონაწილეობა გამორიცხავს იმავე სისხლის სამართლის საქმეში მის ადვოკატად მონაწილეობის შესაძლებლობას (იხ. სსსკ-ის 60-ე მუხლის ,,ა” ქვეპუნქტი).

კონსპექტი – ადვოკატის მოვალეობები

ადვოკატი სისხლის სამართლის პროცესში უნდა მოქმედებდეს ცალმხრივად ბრალდებულის ინტერესების შესაბამისად და მას არ ეკისრება ობიექტურობის ვალდებულება. ამიტომ, ადვოკატისთვის ცნობილიც რომ იყოს მისი დაცვის ქვეშ მყოფი პირის მიერ დანაშაულებრივი ქმედებების ჩადენის შესახებ, იგი ვალდებულია მხარი დაუჭიროს საქმის არსებითად განხილვის დროს ბრალდებულის გამართლებას და არა მისთვის, როგორც დამნაშავისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებას. აღნიშნული ვალდებულებიდან გამომდინარეობს ისიც, რომ ადვოკატმა სასამართლოში უნდა წარმოადგინოს მხოლოდ ისეთი მტკიცებულებები, რომელიც ბრალდებულს ამართლებს ან უმსუბუქებს მას პასუხისმგებლობას. ადვოკატს უფლება არ აქვს ბრალდებულის თანხმობის გარეშე ისაუბროს ისეთ გარემოებებზე, რაც ბრადებულს ამხელს დანაშაულში ან დაუმძიმებს პასუხისმგებლობას. ამასთან ერთად, გასათვალისწინებელია, რომ ადვოკატი ყოველთვის უნდა ეყრდნობოდეს გაუყალბებელ მტკიცებულებებს და მან ხელი არ უნდა შეუშალოს სიმართლის დადგენას. ადვოკატს ეკრძალება სასამართლოში წინასწარი შეცნობით ყალბი მტკიცებულებების წარდგენა (იხ. ადვოკატთა პროფესიული ეთიკის კოდექსის მე-9 მუხლის მე-3 ნაწილი). მაშასადამე, ადვოკატი უფლებამოსილია დაფაროს სიმართლე და არ თქვას ყველაფერი რაც მისთვისაა ცნობილი, მაგრამ, რასაც იგი იტყვის ან წარადგენს სასამართლოში, არ უნდა იყოს სიცრუე და სიყალბე.

კონსპექტი – ადვოკატის უფლებები

სსსკ-ის 44-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, ადვოკატმა დაცვის ყველა კანონიერი საშუალება და ხერხი უნდა გამოიყენოს იმ გარემოებათა გამოსავლენად, რომლებიც ამართლებს ბრალდებულს ან/და ამსუბუქებს მის პასუხისმგებლობას. შესაბამისად, კანონმდებელი ბრალდებულისთვის წარდგენილი ბრალდებებისაგან ჯეროვანი და ეფექტური დაცის უზრუნველსაყოფად ადვოკატს სისხლის სამართლის პროცესში ანიჭებს ფართო უფლებებს, მათ შორის ბრალდებულის ყველა უფლებას (გარდა იმ უფლებებისა, რომლებითაც, ამ უფფლებათა ბუნებიდან გამომდინარე, შეიძლება მხოლოდ ბრალდებულმა ისარგებლოს იხ. სსსკ-ის 44-ე მუხლის მე-3 ნაწილი), რომელთაგანაც განსაკუთრებით ხაზი უნდა გაესვას შემდეგს:

საგამოძიებო მოქმედებებზე და სასამართლო განხილვაზე დასწრების უფლება

ადვოკატი უფლებამოსილია დაესწროს ცალკეულ საგამოძიებო მოქმედებებს. კერძოდ, ადვოკატს არ უნდა შეეზღუდოს ისეთ საგამოძიებო მოქმედებეზე დასწრების შესაძლებლობა, რომელშიც მონაწილეობს ბრალდებული ან რომელიც ტარდება დაცვის მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე. ადვოკატს დროულად უნდა ეცნობოს ჩასატარებელი საგამოძიებო მოქმედების დრო და ადგილი. თუ ადვოკატს გონივრულ ვადაში არ ეცნობა საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების დრო და ადგილი, ასეთი საგამოძიებო მოქმედება არ უნდა ჩატარდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ადვოკატის მონაწილეობის გარეშე ჩატარებული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მოპოვებული მტკიცებულება დაუშვებლად უნდა იქნეს ცნობილი (იხ. სსსკ-ის 40-ე მუხლის მე-3 ნაწილი). ადვოკატის დასწრების გარეშე შესაძლებელია ჩატარდეს საგამოძიებო მოქმედება, თუ ადვოკატი არასაპატიო მიზეზით არ იღებს მონაწილეობას დანიშნულ საგამოძიებო მოქმედებაში. თუ ადვოკატი საპატიო მიზეზით არ გამოცხადდება საგამოძიებო მოქმედებაში მონაწილეობის მისაღებად, მაშინ მისი ჩატარება ერთჯერადად გონივრული ვადით უნდა გადაიდოს. ამ ვადის გასვლის შემდეგ საგამოძიებო მოქმედება შეიძლება ადვოკატის მონაწილეობის გარეშეც ჩატარდეს, თუ არ არსებობს სავალდებულო დაცვის შემთხვევა. ადვოკატს შეიძლება შეეზღუდოს ბრალდების მხარის ინიციატივით განხორციელებულ ისეთ საგამოძიებო მოქმედებებზე დასწრების შესაძლებლობა, რომლებშიც ბრალდებული არ იღებს მონაწილეობას.

კონსპექტი – ბრალდებულის მოვალეობები

როგორც უკვე აღინიშნა, ბრალდებული არ არის ვალდებული აქტიურად ითანამშრომლოს გამოძიების ორგანოებთან სისხლის სამართლის საქმისათვის მნიშვნელოვანი გარემოებების დასადგენად, თუმცა მან გამოძიებისა და მართლმსაჯულების ინტერესებიდან გამომდინარე, უნდა ითმინოს მის მიმართ განხორციელებული მთელი რიგი საპროცესო იძულებისა და აღკვეთის ღონისძიებანი. მაგალითად, მან უნდა ითმინოს მის მიმართ გამოყენებული პატიმრობა; მან არ უნდა შეუშალოს ხელი მის წარდგენას ამოსაცნობად და ა. შ. გარდა ამისა, მან ხელი არ უნდა შეუშალოს გამოძიებას მოწმეებზე და პროცესის სხვა მონაწილეებზე ზემოქმედების განხორციელების გზით. ცრუ ჩვენების მიცემაზე მოწმის დაყოლიებისთვის, მტკიცებულებების გაყალბების ან განადგურებისათვის მას დამატებით დაეკისრება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა (იხ. სსკ-ის 368-ე, 3691-ე და 372-ე მუხლები) .

მოწმეთა გამოძახება და დაკითხვა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით

მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის (დ) პუნქტით გათვალისწინებული მოწმეთა გამოძახებისა და დაკითხვის უფლება მიემართება როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლო განხილვას, ისე ზემდგომ ინსტანციებს. “მოწმეები” მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის მიხედვით მოიცავს აგრეთვე დაზარალებულებს, ექსპერტებსა და თანა-განსასჯელებს, რომლებიც როგორც ზეპირ ჩვენებას, ისე წერილობით დოკუმენტაციას აწვდიან განსასჯელთან მიმართებით (A.H. v. Finland (46602/99) § 41: დაზარალებულები. Bönisch v. Austria 1985 (8658/79): ექსპერტები. Lucà v. Italy 2001 (33354/96) § 41: თანა-განსასჯელნი. Papageorgiu v. Greece 2003 (59506/00) §§ 30-40: დოკუმენტები).

ფორმულირების მიუხედავად, მოწმეთა გამოძახებისა და დაკითხვის უფლება არ არის აბსოლუტური და თუ რამდენად სამართლიანია სასამართლო განხილვა, დამოკიდებულია მის მთლიან შეფასებაზე. მოწმეთა გამოძახების უფლებაზე შესაძლოა დაწესდეს ადეკვატური შეზღუდვა, რომელიც ორივე მხარის მიმართ თანაბრად იქნება გამოყენებული (Jorgic v. Germany 2007 (74613/01): ეროვნულმა სასამართლომ უარყო განმცხადებლის მოთხოვნა მოწმეთა გამოძახებაზე იმ საფუძვლით, რომ მათ ჩვენებებს მტკიცებულების კუთხით, მცირე ძალა გააჩნდათ. ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის (დ) ქვეპუნქტი “არ ითხოვს ბრალდებულის მხრიდან ყველა მოწმის დასწრებას და დაკითხვას. თუმცა, სასამართლოს კომპეტენციაში შედის იმის შეფასება, თუ რამდენად დაირღვა “მხარეთა სრული თანასწორობის პრინციპი” მტკიცებულებათა შეგროვებისა და შეფასების პროცესში” (§ 82).