კონსპექტი – სისხლის სამართლის პროცესის სტადიების ზოგადი მიმოხილვა

1. გამოძიება

სისხლის სამართლის პროცესი იწყება გამოძიებით. გამოძიების დაწყების საფუძველია დანაშაულის ჩადენის შესახებ ეჭვის არსებობა. როგორც წესი, ეჭვი ემყარება მესამე პირების მიერ პოლიციაში, საგამოძიებო ორგანოში ან პროკურატურაში დანაშაულის შესახებ განაცხადის გაკეთებას. ასეთი ინფორმაციის მიღების შემთხვევაში (მნიშვნელობა არ აქვს ინფორმაციის წყაროს) გამომძიებელი და პროკურორი ვალდებული არიან დაიწყონ გამოძიება (სსსკ-ის 100-ე და 101-ე მუხლები). თუ თავდაპირველად დანაშაულის ჩამდენი პირი უცნობია, გამოძიება მიმდინარეობს დანაშაულთან დაკავშირებული მტკიცებულებების მოსაპოვებლად და დანაშაულის ჩამდენი პირის გამოსავლენად.
დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირი, რომლის მიმართაც წარმოებს გამოძიება, იწოდება ბრალდებულად. ბრალდებული წარმოადგენს ზოგად ტერმინს, რომელიც გამოიყენება სისხლის სამართლის პროცესის ყველა სტადიაზე დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის მიმართ.
დანაშაულის გამოძიებას, როგორც წესი აწარმოებს გამომძიებელი, თუმცა გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელად გვევლინება პროკურორი. იგი უფლებამოსილია გარკვეულ შემთხვევებში სრული მოცულობით ჩაატაროს გამოძიება. გამოძიება შედგება ცაკეული საგამოძიებო მოქმედებებისგან, რომლის მეშვეობით ხდება სისხლის სამართლის საქმისათვის მნიშვნელოვანი მტკიცებულებების მოპოვება. წარდგენილი ბრალდებისგან თავის დასაცავად, გამოძიების ჩატარების უფლება ენიჭება აგრეთვე ბრალდებულსაც, რომელიც მტკიცებულებებს მოიპოვებს დამოუკიდებლად ან დამცველის მეშვეობით. გასათვალისწინებელია, რომ ცალკეული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარება, რომლებიც არსებითად ზღუდავენ პირის კანონით მინიჭებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს (მაგ., ჩხრეკა, ფარულის საგამოძიებო მოქმედებები), შესაძლებელია მხოლოდ სასამართლოს ნებართვით.
ვინაიდან, დამნაშავეთა უმეტესობა ცდილობს, რომ მიიმალოს და თავი აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას, გაანადგუროს მის წინააღმდეგ არსებული მტკიცებულებები ან სხვაგვარად ხელი შეუშალოს გამოძიებას, აღნიშნულის თავიდან ასაცილებლად სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს მთელ რიგ იძულების და აღკვეთის ღონისძიებებს (მაგ., დაკავება, დაპატიმრება, გირაო და ა.შ.).

გამოხატვის თავისუფლების საერთაშორისო სტანდარტები – ნაწილი 2

ცილისწამების სისხლის სამართლებრივი რეგულირება

პრინციპი 4. დანაშაულებრივი ცილისწამება

ა) ცილისწამების შესახებ ყველა სისხლის სამართლებრივი კანონი გაუქმებული, ხოლო სადაც საჭიროა, შეცვლილ უნდა იქნას სამოქალაქო სამართლებრივი კანონით. აუცილებელია ამ პრინციპის დანერგვა იმ ქვეყნებში, სადაც ჯერ კიდევ არსებობს ცილისწამების შესახებ სისხლის სამართლებრივი კანონები;

ბ) იმ პრაქტიკის გათვალისწინებით, რომ ბევრ ქვეყანაში ცილისწამების შესახებ სისხლის სამართლებრივი კანონები უკანონო ხელყოფისგან რეპუტაციის დაცვის ძირითად საშუალებას წარმოადგენს, დაუყოვნებლივ უნდა იქნას მიღებული ზომები, რათა ყველა ეს კანონი შესაბამისობაში მოვიდეს შემდეგ მოთხოვნებთან:

1. დაუშვებელია ვინმეს დასჯა ცილისწამებისათვის, თუ მხარე, რომელიც თავს დაზარალებულად მიიჩნევს, ვერ შეძლებს, ისეთი სტანდარტით დაამტკიცოს  დანაშაულის ქვემოთ ჩამოთვლილი ყველა ელემენტის არსებობა, რაც გონივრული ეჭვის მიღმა დგას;

2. ცილისწამებას, როგორც დანაშაულს, მხოლოდ მაშინ აქვს ადგილი, თუკი დამტკიცდება, რომ გასაჩივრებული განცხადებები ტყუილია, რაც განმცხადებელმა ან იცოდა, ან არ იცოდა, იყო თუ არა ეს განცხადებები ცრუ და თუ ეს განცხადებები მიზნად ისახავდა ზიანი მიდგომოდა მხარეს, რომელიც თავს დაზარალებულად მიიჩნევს;